ارزیابی خصوصیات کمی و کیفی کرچک با استفاده از تجزیه بای پلات

با توجه به اهمیت روغن گیاه صنعتی کرچک در صنایع و به منظور بررسی تنوع ژنتیکی، برآورد اجزای عملکرد، مقایسه ارقام وحشی و زراعی و انتخاب بهترین ژنوتیپ کرچک، 14 رقم کرچک وحشی و 1 رقم کرچک زراعی در آزمایشی به صورت طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار طی سال 1392 در مزرعه تحقیقاتی دانشسرای کشاورزی بروجرد کشت و از نظر صفات کیفی در آزمایشگاه دانشگاه زابل مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفتند. ارقام مورد بررسی شامل 1161، 192، 1573، 1572، 16836، 31720، 7027، 32292، 32293، 32227، 23924، 1689، 8362، 31836 (وحشی) و رقم زراعی واریته فرانسوی ricin donzho بوده¬اند. تجزیه¬های آماری برای بررسی¬های فنوتیپی صفات شامل تجزیه واریانس، مقایسه میانگین، محاسبه همبستگی¬های فنوتیپی بین صفات، رگرسیون گام به گام، تجزیه به مولفه¬های اصلی و تجزیه خوشه¬ای انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ژنوتیپ برای تمام صفات مورد بررسی اختلاف بسیار معنی دار داشت و اثر محیط نیز در برخی صفات معنی دار بود، همچنین در تجزیه واریانس کروماتوگرافی گازی اثر محیط برای بیشتر ژنوتیپ¬ها معنی دار شد. همبستگی ساده صفات ارتباط مثبت و معنی دار عملکرد بیولوژیک را با صفات عملکرد اقتصادی، ارتفاع بوته، طول گل آذین اصلی، قطر گیاه، تعداد کپسول، روز تا رسیدگی، درصد مغز و عدد یدی نشان داد. با استفاده از رگرسیون گام به گام صفات شاخص برداشت، درصد پوسته، تعداد دانه در کپسول، تعداد کپسول، طول بذر، طول گل آذین اصلی، تعداد گل و عدد اسیدی به عنوان صفات تأثیر گذار وارد مدل شدند که 90 درصد از تغییرات عملکرد را توجیه کردند. در تجزیه به مولفه-های اصلی 6 مولفه اول در مجموع 83 درصد از تنوع را توجیه نمودند. ژنوتیپ¬ها با استفاده از تجزیه کلاستر در 4 گروه قرار گرفتند و با توجه به نمودارها مولفه¬های اول تا چهارم، ژنوتیپ 1573 نسبت به سایر ژنوتیپ¬ها از نظر اکثر صفات برتری داشت و به عنوان برترین ژنوتیپ شناخته شد. در تجزیه بای پلات نیز ژنوتیپ 1573 نسبت به همه مولفه¬ها بهترین و در نتیجه نسبت به صفات موجود در مولفه¬ها برتر بود. در نهایت نتایج نشان دادند ارقام وحشی نسبت به رقم زراعی برتری داشته و به ترتیب رقم 1573 و 1161 نسبت به سایر ارقام در شرایط آب و هوایی بروجرد بهترین عملکرد را داشتند.